Papa’nın İstanbul Rum Ortodoks Ruhban Okulu’nun yeniden açılması için Türkiye’ye yapacağı ziyaret öncesinde iyimserlik
Papa XIV. Leo, Katolik ve Ortodoks Hıristiyanlığının temellerini şekillendiren önemli bir olayı anmak üzere Türkiye’ye yapacağı ziyaretle ilk yurt dışı seyahatine çıkmaya hazırlanırken, 1971’den beri kapalı olan bir Rum Ortodoks dini okulunun yeniden açılması olasılığı konusunda yeni bir iyimserlik dalgası oluştu.
Heybeliada Ruhban Okulu, Ortodoks mirasının bir simgesi ve Türkiye’de dini özgürlükler için yapılan çalışmaların odak noktası haline geldi.
İstanbul açıklarındaki Heybeliada’da bulunan bu ilahiyat okulu, bir zamanlar nesiller boyu Rum Ortodoks patrikleri ve din adamları yetiştirmiştir. Bunlar arasında, dünya çapında yaklaşık 300 milyon Ortodoks Hristiyan’ın ruhani lideri olan Ekümenik Patrik I. Bartholomeos da bulunmaktadır.
Türkiye, özel yükseköğrenimi kısıtlayan yasalar uyarınca okulu kapattı ve uluslararası din liderleri ile insan hakları savunucularının tekrarlanan çağrılarına ve özel üniversitelerin gelişmesine olanak tanıyan sonraki yasal değişikliklere rağmen okul o zamandan beri kapalı kaldı.
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Eylül ayında Beyaz Saray’da ABD Başkanı Donald Trump ile konuyu görüşmesinin ardından, yeniden açılma yönündeki ivme artmış gibi görünüyordu. Erdoğan, Türkiye’nin yeniden açılma konusunda “üzerine düşeni yapacağını” söyledi. Erdoğan daha önce bu hamleyi, Yunanistan’ın oradaki Müslümanların haklarını iyileştirmek için aldığı karşılıklı önlemlere bağlamıştı.
1844 yılında kurulan okulda, yenileme çalışmaları devam ederken iskelelerle çevrili bir alan bulunuyor. İçeride, din adamlarının kaldığı bir kat ve iki derslik tamamlanmış olup, okulun yeniden açılmasıyla birlikte öğrencileri karşılamaya hazır.
‘Siyasi ve diplomatik anakronizm’
Leo, 27 Kasım’da başlayacak Türkiye ziyaretinde Erdoğan’la görüşecek ve Hristiyanlığın teolojik kökenlerini onurlandıran İznik Konsili’nin 1700. yıldönümünü anmak için Ekümenik Patrik Bartholomeos’a katılacak. Ardından, seyahatinin ikinci ayağı için Lübnan’a gidecek.
Amerika Rum Ortodoks Başpiskoposluğu Başkanı Başpiskopos Elpidophoros, New York’taki merkezinden Associated Press’e verdiği bir video röportajında, Türkiye’nin artık “bu ülkedeki azınlıkların ve dini azınlık haklarının yararına, Türkiye’nin yararına büyük bir adım atmaya hazır olduğunu” ve okulun yeniden açılacağını söyledi.
Elpidophoros, İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi ve Türk hükümetinden temsilcilerin yer aldığı bir komitenin yeniden açılış konusunda görüşmelere başladığını belirterek, okulun gelecek akademik yılın başlangıcında tekrar öğrenci kabul edebileceği konusunda iyimser olduğunu söyledi.
İstanbul doğumlu başpiskopos, “Bu okulu 50 yıldan fazla bir süredir kapalı tutmak, ülkemize faydası olmayan siyasi ve diplomatik bir anakronizmdir,” dedi. “Türkiye’de çok sayıda özel üniversite ve özel okul var, bu yüzden sadece Heybeliada’yı kapalı tutmak Türkiye’ye ve kimseye fayda sağlamaz.”
Din özgürlüğünün bir sınavı
Okulun kaderi, uzun zamandır çoğunluğu Müslüman olan Türkiye’nin, ülkenin 86 milyonluk nüfusunun 200.000 ila 370.000’ini oluşturduğu tahmin edilen Hristiyan nüfusu da dahil olmak üzere dini azınlıklara yönelik muamelesinin bir sınavı olarak görülüyor.
Erdoğan hükümeti, 2002 yılında iktidara geldiğinden bu yana dini grupların haklarını iyileştirmek için ibadethaneleri açmak ve el konulan bazı malları iade etmek gibi reformlar yaptı; ancak sorunlar devam ediyor.
Anayasa din özgürlüğünü güvence altına alsa da, yalnızca Ermeniler, Rumlar ve Yahudiler (modern Türkiye’nin sınırlarını belirleyen 1923 tarihli bir barış antlaşmasıyla tanınan gayrimüslim azınlıklar) ibadethane ve okul işletme hakkına sahiptir. Diğer Hristiyan gruplar ise resmi olarak tanınmamakta ve kilise veya dini derneklerin tescilinde sıklıkla engellerle karşılaşmaktadır.
2024 yılında İstanbul’daki bir Katolik kilisesine düzenlenen ve bir cemaat üyesinin ayin sırasında öldürülmesiyle sonuçlanan saldırı da dahil olmak üzere, münferit şiddet olayları yaşandı. Saldırının sorumluluğunu IŞİD üstlendi.
Türkiye, Protestan gruplara mensup yabancı uyrukluları ulusal güvenlik tehdidi olarak sınır dışı ettiği iddialarını yalanladı. Türkiye, iddiaların ülkeye karşı “kasıtlı bir dezenformasyon kampanyası” yürütüldüğünü söyledi.
Türkiye, Temmuz 2020’de Hristiyanlığın en önemli tarihi katedrallerinden biri olan ve Birleşmiş Milletler tarafından Dünya Mirası Alanı olarak belirlenen İstanbul’daki Ayasofya’yı müzeden camiye dönüştürdü ve bu hamle uluslararası alanda yaygın eleştirilere yol açtı. Papalar geçmişte Ayasofya’yı ziyaret etmiş olsa da, bu önemli yapı Leo’nun gezi programından çıkarıldı.
İstanbul merkezli Rum Ortodoks Patrikhanesi, uluslararası alanda Ortodoks Hristiyan dünyasında “eşitler arasında birinci” olarak tanınmaktadır. Ancak Türkiye, 1923 tarihli anlaşma uyarınca patriğin yalnızca ülkedeki giderek azalan Rum Ortodoks azınlığın başı olduğunu ileri sürerek, ekümenik statüsünü tanımamaktadır. Patrikhane, Müslüman Osmanlı Türklerinin 1453 yılında bugünkü İstanbul olan Konstantinopolis Bizans İmparatorluğu’nu fethetmesiyle yıkılan Ortodoks Rum Bizans İmparatorluğu’na dayanmaktadır.
‘Bu ruha sahip bir okul’
Kapatılan ilahiyat okulunda konuşan Yunanistan’dan gelen Agnes Kaltsogianni, okulun hem Yunanistan hem de Türkiye için önemli olduğunu ve yeniden açılmasının iki ezeli rakip ülke arasındaki ilişkilerin iyileşmesi için bir temel oluşturabileceğini söyledi.
48 yaşındaki İngilizce öğretmeni, “İki ülke arasında her alanda kademeli bir iyileşme olmalı ve burası büyük kültürel gelişme ve yakınlaşmanın başlangıç noktası olabilir” dedi.
57 yaşındaki Elpidophoros, Halki’ye gidemeyecek kadar küçüktü ve bir Yunan ilahiyat okulunda din adamlarına katılmak için okumak zorunda kaldı. Ancak, Amerika başpiskoposu olarak atanmadan önce sekiz yıl Halki Manastırı’nın başrahibi olarak görev yaptı.
“Halki Ruhban Okulu yüreğimdedir” dedi.
Okulun Rum Ortodoks cemaati için önemi sorulduğunda Elpidophoros, Halki’nin milliyetçi ve dini önyargıları ve nefret söylemini reddederken yeni fikirlere, diyaloğa ve bir arada yaşamaya açık bir “ruhu” temsil ettiğini söyledi.
“Bütün dünyanın bu ruha sahip bir okula ihtiyacı var” dedi. [AP]
