Bölünmüş Kıbrıs’ta mezar mezar yeni bir proje güvensizliği onarmaya çalışıyor

Etnik olarak bölünmüş Kıbrıs’ın karşı taraflarında, ölülerin dinlenme yerleri bile savaşın etkilerinden kurtulamadı.

Adanın kuzeydeki üçte birlik kısmındaki, Kıbrıslı Türklerin elindeki, otlarla kaplı Rum mezarlıklarına dağılmış granit haçlar var.

Uluslararası alanda tanınan Kıbrıs Cumhuriyeti’nde, Kıbrıs Türk mezarlıklarındaki Müslüman mezar taşları aşırı bitki örtüsü nedeniyle gizleniyor. 2003 yılına kadar, Birleşmiş Milletler kontrolündeki tampon bölgeyi geçip sevdiklerinin mezarlarına çiçek bırakan kimse yoktu.

Türk işgalinden bu yana geçen elli yılda, vandalizm ve zamanın tahribatı, Kıbrıs’taki yüzlerce mezarlığı coğrafi ve siyasi ayrışmanın kanıtı haline getirdi. Ancak, bölünmüşlüğü sona erdirmek için ikili görüşmelerin şansı zayıf görünse de, Rum ve Türk Kıbrıslılar güvensizliği gidermek ve barışı sağlamak için bir araya geldiler; her seferinde bir mezar.

Akdeniz adasını ikiye bölen Yeşil Hat’ın her iki yakasındaki 15 sivil mezarlığında restorasyon çalışmaları devam ediyor. Yaklaşık 700.000 avroluk projenin daha fazla mezarlığa genişletilmesi düşünülüyor.

Çalışmaları denetleyen komitenin her iki toplumdan Kıbrıslı Rum üyesi Sotos Ktoris, “Mezarlıkların bakımı ve onarımı, uzlaşmayı hedefleyen bir yer için en sembolik ve ahlaki açıdan en acil eylemlerden birini oluşturuyor” dedi.

Savaşın sonuçları

Türkiye’nin 1974’teki işgali, Atina destekli Kıbrıs’ın Yunanistan ile birleşmesini savunanların darbe yapmasıyla tetiklenmiş ve yaklaşık 160.000 Kıbrıslı Rum, güneydeki güvenli bölgelere köylerinden kaçmıştı. Yaklaşık 45.000 Kıbrıslı Türk ise kuzeye göç etmiş ve yetkililer on yıl sonra bağımsızlıklarını ilan etmişlerdi. Bugüne kadar Kıbrıs’ın kuzey otoritelerini yalnızca Türkiye tanımaktadır.

Yerinden edilenler arasında hem Ortodoks hem de Müslüman ibadethane ve mezarlık bekçileri de vardı. Kuzeydeki kiliseler tahrip edildi ve yağmalandı. Güneydeki camiler ise bakımsızlığa ve çürümeye terk edildi.

BM’nin arabuluculuğunda barış anlaşmasına varılması için yürütülen çabaların bir parçası olarak, her iki taraf da komite tarafından kiliselerin, camilerin ve diğer anıtların restore edilmesi de dahil olmak üzere geçmişteki yanlışları düzeltmenin yollarını buldu.

Bu yılın başlarında, Kıbrıs Rum Kesimi Cumhurbaşkanı Nikos Hristodulidis ve Kıbrıs Türk Toplumu lideri Ersin Tatar, Avrupa Birliği fonları ve BM desteği ve yardımıyla komitenin çalışmalarını mezarlık restorasyonuna genişletti. Çalışmalar Mayıs ayında başladı.

Karşılıklı saygı arayışı

Geçtiğimiz ay Kıbrıslı Rum işçiler, güney kıyısına yakın engebeli bir kırsal alanda yer alan Tochni köyündeki bir Müslüman mezarlığındaki 100 yıllık taş duvarı yeniden inşa ediyorlardı. Türk işgali sona erdikten birkaç ay sonra kuzeye nakledilene kadar, Kıbrıslı Türk sakinlerin sayısı Kıbrıslı Rumlardan neredeyse üç kat fazlaydı.

Tochni’nin Rum toplum lideri Charoulla Efstratiou’ya göre, kuzeyden gelen birçok Kıbrıslı Türk, geçmişleriyle yeniden bağ kurmak, aile yuvalarını bulmak ve atalarını onurlandırmak için köyü ziyaret ediyor.

Efstratiou, “Biz onlardan bize, ölülerimize, dinimize vb. saygı göstermelerini istediğimiz gibi, biz de onlara aynı saygıyı göstermeyi borçluyuz” dedi.

Tochni mezarlığında, 65 yıl önce ölen bir adamın mezarının üzerindeki kavrulmuş topraktan, yakın zamanda torunları tarafından dikilen küçük bir kızıl çiçek tarlası çıktı.

Haçlar koymak

Kıbrıslı Türklerin Balıkesir adını verdiği Palaikythro köyünde, Rum mezarlığındaki kırık haçlar, tamamen onarılıncaya kadar tekrar dikiliyor.

Neredeyse hiçbir şey bozulmadan kaldı. Kıbrıslı Türk müteahhit Recep Güler, dış duvarları ve kapıyı onarmanın kolay olmadığını söyledi.

Köyün Kıbrıslı Türk Toplum Lideri Mürüde Erzen, mezarlığın ortak kültürel mirasın bir parçası olduğunu söyledi.

Erzen, AP ile paylaşılan görüntülerde Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’na verdiği demeçte, “Burayı gördüğümde çok üzüldüm, neden bu hale geldiğini merak ettim” dedi. Kıbrıslı Türk yetkililer, AP’nin görüntüye erişimini engellemişti.

Erzen, topluluk lideri olduğunda bu konuda bir şeyler yapmaya karar verdi.

Palaikythro Rum Toplum Lideri Sotiroulla Mina Iniati, haçların tamamen restore edilmesinin maliyetinin aileler veya toplum konseyi tarafından karşılanacağını söyledi. Kıbrıslı Rumlar, kaybettikleri topraklara olan taleplerini teyit etmek ve anılarını korumak için kendi toplum liderlerini seçmeye devam ediyor.

“Bizim için burası kutsal bir yer,” dedi Iniati. “Bu sayede, 51 yıldır ihmal edilen ölülerimizin ruhlarının dinlenebileceğini düşünüyoruz.”

Çözümü zor bir anlaşmazlık

Kıbrıs’ta barış anlaşmasına yönelik son büyük çaba 2017’de başarısızlıkla sonuçlandı.

Bugün Kıbrıslı Türkler ve Türkiye, Kıbrıs’ın bir federasyon olarak yeniden birleştirilmesi için BM tarafından onaylanan çerçeveyi reddediyor. Kıbrıslı Rumlar, bölünmenin, askeri teçhizatı ve askerleri orada sonsuza dek konuşlanmış olan Türkiye’nin nüfuzuna mahkûm olacağını düşündükleri için, iki devletli bir anlaşmada ısrar ediyorlar.

BM Genel Sekreteri António Guterres, bu yıl Hristodulidis ve Tatar’la iki kez görüştü ve önümüzdeki aylarda barış görüşmelerini canlı tutmak amacıyla tekrar görüşmesi bekleniyor. [AP]